Булатова М.Р. Татарские говоры Башкортостана: ареальный аспект / М.Р. Булатова. – Казань: ИЯЛИ, 2021. – 136 с.
Монография посвящена вопросам формирования татарских говоров Башкортостана (белебеевский, центральный, янаульский подговоры мензелинского говора, бакалинский подговор нижнекамско-кряшенского говора, бирский, златоустовский, курмантауский, тепекеевский, турбаслинский, учалинский говоры среднего диалекта и байкибашевский, стерлитамакский говоры западного диалекта) и их этнолингвистической характеристике в ареальном аспекте. Дается описание языковых особенностей этих говоров в сравнении с другими говорами татарского языка, литературным языком, а также тюркскими языками.
Книга предназначена для лингвистов, историков, студентов и всех тех, кто интересуется вопросами истории и диалектологии татарского языка, татароведением. Скачать


Галимова Э.М. Традиционная музыкальная культура пермских татар / Э. М. Галимова. – 2-е изд. – Казань: ИЯЛИ, 2021. – 328 с. + 1CD.
Целью монографии является исследование музыкального фольклора пермских татар, включая описание обрядовой системы, анализ поэтической организации, музыкальной стилистики в контексте исторических и социальных изменений исследуемого края. Опираясь на архивный и собранный автором работы экспедиционный материал, в монографии впервые осуществляется комплексное изучение песенной традиции и инструментальной культуры пермских татар. Скачать



Мөхәммәтҗанов Р.М. Башкортстан Ык буе татарларының йола иҗаты / төз.: И.И. Ямалтдинов, И.К. Фазлетдинов. – Казан: ТӘһСИ, 2021. – 228 б.
Риф Мирхәбибулла улы Мөхәммәтҗанов (1939 – 1996) Башкортстанда татар фольклорын гыйльми рәвештә җыю һәм өйрәнүгә нигез салып, 30 ел дәвамында Башкорт дәүләт университетының татар филологиясе кафедрасында хезмәт куйган шәхес. Укучы игътибарына тәкъдим ителгән хезмәтләрендә галим Башкортстанда яшәүче татар халкының йола поэзиясен ике төргә бүлеп тикшерә, календарь һәм туй поэзиясенең жанрлары буенча өр-яңа бүленеш тәкъдим итә, шул ук вакытта, Башкортстанда яшәүче татарларның һәм тел, һәм мәдәният, һәм фольклор ягыннан гомумтатар халкының аерылгысыз өлешен тәшкил итүен ассызыклый. Китап фольклорчылар, этнографлар, тарихчылар һәм гомумән татар халкының рухи мәдәнияте белән кызыксынучыларга тәкъдим ителә. Скачать


Хусаинова А.Я. Татарские говоры Оренбургской области / А.Я. Хусаинова. – Казань: ИЯЛИ, 2021. – 88 с.
Книга посвящена комплексному исследованию лексики татарских говоров Оренбуржья как части диасистемы татарского языка: лексемы детально исследованы в рамках тематических групп, в семантическом, номинативном, сравнительно-историческом, лингвогеографическом и др. аспектах.
Предназначена для специалистов по языкознанию, диалектологии, лексикологии, аспирантов, преподавателей, студентов филологических факультетов, а также для всех, кто интересуется языком татарского населения Оренбургской области. Скачать



Рамазанова Д.Б. Формирование татарских говоров юго-западного Башкортостана / Д.Б. Рамазанова. – 2-е изд. – Казань: ИЯЛИ, 2021. – 208 с.
В монографии на основе языкового, исторического и архивного материалов рассматриваются вопросы формирования татарских говоров юго-западного Башкортостана в связи с историей их носителей; дается описание фонетических и морфологических особенностей этих говоров в сравнении с говорами татарского языка и некоторыми другими тюркскими языками.
Книга рассчитана на лингвистов, историков и всех интересующихся вопросами истории и диалектологии татарского языка. Скачать



Башкортстан татарлары фольклоры. Төньяк һәм төньяк-көнчыгыш районнар / төзүче, кереш мәкалә һәм аңлатмалар авторы И.К. Фазлетдинов. – Казан: ТӘһСИ, 2021. – 296 б.
«Башкортстан татарлары фольклоры» сериясендәге әлеге китапта Башкортстанның төньяк һәм төньяк-көнчыгыш – Аскын, Караидел, Краснокама, Кыйгы, Мәчетле, Нуриман, Тәтешле, Учалы, Яңавыл районнарында яшәүче татарлар авызыннан язып алынган үрнәкләр туплап бирелде. Бу районнарда татарлар элек-электән күпләп яши, аларның фольклор мирасы бик бай һәм игътибарны үзенә җәлеп итә.
Китап туган як тарихы һәм мәдәнияте белән кызыксынучыларга тәкъдим ителә. Скачать



Башкортстан татарлары фольклоры. Үзәк һәм төньяк-көнбатыш районнар / төзүче, кереш мәкалә һәм аңлатмалар авторы И.К. Фазлетдинов. – Казан: ТӘһСИ, 2021. – 304 б.
«Башкортстан татарлары фольклоры» сериясендәге әлеге җыентык республиканың төньяк һәм төньяк-көнчыгыш районнарында яшәүче милләттәшләребезнең халык авыз иҗаты ядкярләрен туплаган иде. Икенче томга исә Башкортстанның үзәгендә һәм төньяк-көнбатышында урнашкан Бакалы, Балтач, Борай, Дүртөйле, Илеш, Чакмагыш районнарында яшәүче татарлар фольклоры кертелде. Татарлар күпчелекне тәшкил иткән районнардан санала торган төбәк буларак, биредә яшәүче халыктан җыеп алынган гаять бай һәм күптөрле авыз иҗаты әсәрләре игътибарны үзенә җәлеп итә.
Китап туган як тарихы һәм фольклоры белән кызыксынучыларны күздә тотып тәкъдим ителә. Скачать


Башкортстан татарлары фольклоры. Көнбатыш һәм көньяк-көнбатыш районнар / төзүче, кереш мәкалә һәм аңлатмалар авторы И. К. Фазлетдинов. – Казан: ТӘһСИ, 2021. – 312 б.
«Башкортстан татарлары фольклоры» сериясендәге әлеге китапка Башкортстанның көнбатышында һәм көньяк-көнбатышында урнашкан Авыргазы, Әлшәй, Бишбүләк, Миякә, Бүздәк, Туймазы, Шаран, Ярмәкәй районнарында яшәүче татарлар фольклоры кертелде. Бу районнарда татарлар элек-электән күпләп яши, аларның фольклор мирасы бик бай һәм күптөрле.
Китап туган як тарихы һәм мәдәнияте белән кызыксынучыларга тәкъдим ителә. Скачать


Милли-мәдәни мирасыбыз: Башкортстан татарлары. Стәрлебаш. 1 нче кисәк. – 2 нче басма. – Казан, 2021. – 440 б. – (Фәнни экспедицияләр хәзинәсеннән).
«Фәнни экспедицияләр хәзинәсеннән» дигән сериядә дөнья күргән ике кисәктән торган чираттагы китап Башкортстан Республикасы Стәрлебаш районында яшәүче милләттәшләребез, аларның гореф-гадәтләре, тел-авыз иҗаты, сөйләш үзенчәлекләре, җыр-моңнары, җирле осталарның кул эшләре, шәҗәрәләр, археографик мирас турында бай мәгълүмат бирә. Беренче кисәк татар халкының тарихына, теленә һәм мәдәни мирасына караган гомуми характердагы кереш сүз белән ачыла. Бу китапта Стәрлебаш мәдрәсәсе тарихын, урта диалектның минзәлә сөйләше бәләбәй урынчылыгына һәм көнбатыш диалектының стәрлетамак сөйләшенә караган тел үзенчәлекләрен, төбәк фольклорының бүгенге торышын тикшергән мәкаләләр урын алды. Китап туган як тарихы һәм мәдәнияте белән кызыксынучыларга тәкъдим ителә. Скачать


Милли-мәдәни мирасыбыз: Башкортстан татарлары. Стәрлебаш. 2 нче кисәк. – 2 нче басма. – Казан, 2021. – 448 б. – (Фәнни экспедицияләр хәзинәсеннән).
«Фәнни экспедицияләр хәзинәсеннән» дигән сериядә дөнья күргән ике кисәктән торган чираттагы китап Башкортстан Республикасы Стәрлебаш районында яшәүче милләттәшләребез, аларның гореф-гадәтләре, тел-авыз иҗаты, сөйләш үзенчәлекләре, җыр-моңнары, җирле осталарның кул эшләре, шәҗәрәләр, археографик мирас турында бай мәгълүмат бирә. Икенче кисәк Стәрлебаш авылы һәм мәдрәсәсе тарихына караган хезмәтләр белән ачыла. Биредә Стәрлебашның затлы китапларыннан булган «Дөррел- Кәлам», Стәрлебаш шагыйрьләре әсәрләре, Стәрлебаш татарларының традицион музыка мәдәниятен, халык сәнгатен, бу төбәктә табылган гарәп телле кулъязманың үзенчәлекләрен, элегрәк тупланган халык авыз иҗаты материалларын анализлаган мәкаләләр, кулъязмаларның тасвирламасы, кулъязма мирасны саклаучылар турында һәм авыл тарихына кагылышлы мәгълүматлар бар. Китап туган як тарихы һәм мәдәнияте белән кызыксынучыларга тәкъдим ителә. Скачать.


Загидуллина Д.Ф. Татарская литература XX – нач. XXI в.: «мягкость» модернизма-авангарда-постмодернизма (к постановке проблемы) / Д.Ф. Загидуллина. – Казань: ИЯЛИ, 2020. – 256 с.
Монография посвящена исследованию эстетической природы классических и неклассических (постнеклассических) парадигм в татарской литературе ХХ – нач. ХХI века. Определяются содержание и объем понятий «модернизм», «авангард», «постмодернизм» «постколониальная литература» применительно к национальному историко-литературному процессу. Автор приходит к заключению, что в татарской культуре процесс формирования новых парадигм происходил не в виде разрыва с традициями, а в форме наслаивания нового – на существующее, привычное, «старое». Такое наслаивание обеспечило «мирное» сосуществование различных художественных систем; взаимосвязь, взаимопроникновение и синтез различных приемов и форм, относящихся к разным художественным парадигмам. Скачать


Зрелищные искусства: контакты и контексты: cб. ст. и эссе / отв. ред. С.И. Рыжакова; сост. и ред. С.И. Рыжаковой и Р.Р. Султановой; Институт этнологии и антропологии им. Н.Н. Миклухо-Маклая РАН, Институт языка, литературы и искусства им. Г. Ибрагимова Академии наук Республики Татарстан. – Казань: ИЯЛИ, 2020. – 272 с.: ил. (Серия «Этнография, история и культура зрелищных искусств мира». Вып. 1). – Вклейка.

Очевидно, что наш мир, переживающий бум визуализации, одновременно становится все более «звучащим», «представляющим», «изображающим». Исследованием этого феномена занимается антропологическое направление performance studies. Речь идет, прежде всего, об «исполнительстве» в широком смысле слова. С одной стороны, это театр, музыка, танец, игра, спорт (нередко расширяющие свои границы, обретающие политическое, социальное измерения – флеш-мобы, театрализованные уличные акции). С другой стороны, это этикет, церемониал, ритуал, включающие в себя кинестетические особенности общения, публичное поведение людей, особенно в его символическом измерении, когда речь идет о коммуникативных, экспрессивных жестах. Сборник статей, подготовленный по материалам секции «Этнография исполнительского искусства: общение и связи в мире музыки, танца, театра и игры» XIII Всероссийского Конгресса этнологов и антропологов (Казань, 2–6 июля 2019 г.), состоявшейся в ИЯЛИ им. Г. Ибрагимова, раскрывает проблемы контактов и взаимосвязей в мире зрелищного искусства. Представленный широкий диапазон культур и обществ позволяет понять те социальные функции, которые играли и играют театр, музыка, танец в разных обстоятельствах и контекстах. Статьи дополнены иллюстративным материалом. Скачать


Усманов В.М. Башкортстан Республикасы татар эпиграфик һәйкәлләре: Стәрлебаш авылы. – Казан: ТӘһСИ, 2020. – 208 б.; ил. 16 б. - Вклейка.
Башкортстан Республикасы Стәрлебаш авылында XIХ–XX гасырларга нисбәтле өч йөздән артык гарәп язулы ташъязма истәлек сакланып калган. Әлеге эпиграфик һәйкәлләрнең күбесе бу төбәкнең хаттатлары һәм таш язучы осталары тарафыннан эшләнгән. Китапта Стәрлебаш авылы тарихына бәйле 148 ташъязма истәлекнең текстлары, фото һәм график сурәтләре туплап бирелде.
Хезмәт Идел-Урал төбәге тарихын һәм мәдәниятен өйрәнүче галимнәр, гомумән татар халкының тарихи үткәне белән кызыксынучы укучылар өчен тәкъдим ителә. Скачать



Хисамова Д.Д. Дина Валеева: жизнь в искусстве / Д.Д. Хисамова. – Казань: ИЯЛИ, 2020. – 48 с.: ил. – (Искусствоведы Татарстана: книга вторая).
Вторая книга из серии «Искусствоведы Татарстана» посвящена творчеству ведущего искусствоведа республики второй половины ХХ – начала XXI вв., кандидата искусствоведения, заслуженного деятеля искусств Республики Татарстан, члена Союза художников СССР и РФ, члена Ассоциации искусствоведов Дины Каримовны Валеевой. Одна из первых в республике, занимаясь активной просветительской и исследовательской работой, Д.К. Валеева создала труды по современному изобразительному искусству Татарстана, изучала творчество как отдельных мастеров, так и явлений и тенденций развития искусства в целом. Другим направлением ее исследований явилось древнее и средневековое искусство волжских булгар и финно-угорских народов. Деятельность искусствоведа показана на широком историческом фоне, выявляющая масштаб творческой личности.
В издании использованы фотографии из семейного архива Д.К. Валеевой. Скачать


Яхин Ф.З. Әдәби сүз хакы / Ф.З. Яхин. – Казан: ТӘһСИ, 2020. – 400 б.
Татар әдәбиятының үсеш тенденцияләрен өйрәнүгә һәм бәяләүгә багышланган хезмәтләр тупланмасыннан гыйбарәт бу китапта әдипләрнең иҗат үзенчәлекләре аңлатыла һәм бәяләнә, заманча эстетика һәм әдәбият гыйлеме фикерләмәләре тәкъдим ителә, аерым мәкаләләрдә авторның иҗтимагый тормышка һәм сәнгатькә бәйле уйланулары әдәбият белеме һәм әдәби-тәнкыйть, фәнни-тәнкыйди караш кысаларында бирелә. Скачать



 
Усманов В.М.  Башкортстан Республикасы татар эпиграфик һәйкәлләре: Стәрлебаш районы. – Казан: ТӘһСИ, 2021. – 180 б. – Вклейка.
   Башкортстан Республикасы Стәрлебаш районы авылларында XIХ–XX гасырларга нисбәтле меңнән артык гарәп язулы ташъязма истәлек сакланып калган. Әлеге эпиграфик һәйкәлләрнең күбесе бу төбәкнең хаттатлары һәм таш язучы осталары тарафыннан эшләнгән. Китапта Стәрлебаш районының 21 авылындагы (Стәрлебаш авылыннан тыш) 349 ташъязма истәлекнең текстлары, фото һәм график сурәтләре туплап бирелде.
   Хезмәт Идел-Урал төбәге тарихын һәм мәдәниятен өйрәнүче галимнәр, гомумән татар халкының тарихи үткәне белән кызыксынучы укучылар өчен тәкъдим ителә. Скачать


Усманов В.М. Башкортстан Республикасы татар эпиграфик һәйкәлләре: Уфа. – Казан: ТӘһСИ, 2021. – 44 б.
   Китапта Уфа шәһәренең «Гофран» мәчете тирәсендәге мөселман зиратында сакланып калган иллегә якын ташъязма истәлек турында мәгълүмат туплап бирелә, гарәп графикасындагы текстлар гамәлдәге язуга күчерелеп, шәрех-аңлатмалар белән урнаштырыла.
  Хезмәт Идел-Урал төбәге тарихын һәм мәдәниятен өйрәнүче галимнәр, гомумән татар халкының тарихи үткәне белән кызыксынучы укучыларга тәкъдим ителә. Скачать




Усманов В.М. Башкортстан Республикасы татар эпиграфик һәйкәлләре: Федоровка районы. – Казан: ТӘһСИ, 2021. – 68 б.
   Җыентыкта Башкортстан Республикасының Федоровка районына караган Ашкадар-Балыклы, Динес, Коралачык, Өчбүләк, Үрге Явыш, Бала Чытырман, Иске Чытырман авылларында сакланып калган һәм гарәп хәрефләре белән татар телендә язылган 134 берәмлек ташъязма истәлек турында мәгълүмат туплап бирелә.
   Хезмәт Идел-Урал төбәге тарихын һәм мәдәниятен өйрәнүче галимнәр, гомумән татар халкының тарихи үткәне белән кызыксынучы укучыларга тәкъдим ителә. Скачать



Усманов В.М. Башкортстан Республикасы татар эпиграфик һәйкәлләре: Бүздәк районы Шланлыкүл авылы. – Казан: ТӘһСИ, 2021. – 32 б.
   Җыентыкта Башкортстан Республикасының Бүздәк районына караган Шланлыкүл авылы зиратында сакланып калган һәм гарәп хәрефләре белән татар телендә язылган дистәдән артык ташъязма истәлек турында мәгълүмат туплап бирелә.
   Хезмәт Идел-Урал төбәге тарихын һәм мәдәниятен өйрәнүче галимнәр, гомумән татар халкының тарихи үткәне белән кызыксынучы укучылар өчен тәкъдим ителә. Скачать



Усманов В.М. Татарские эпиграфические памятники Республики Башкортостан: Чишма / В.М. Усманов. – Казань: ИЯЛИ, 2021. – 48 с.
   В данной работе приводятся результаты многолетних исследований чишминских эпитафий. Опираясь на архивный и собранный автором работы экспедиционный материал, в книге впервые осуществляется комплексное изучение корпуса эпиграфических памятников поселка городского типа Чишмы Республики Башкортостан. В книге даются прорисовки эпитафий, сами тексты переданы как на оригинале в арабской графике, так и в переводе на современный татарский и русский языки. Скачать




Культурное наследие Татарстана Центр перспективных экономических исследований Академии Наук РТ 50 лучших инновационных идей для Республики Татарстан Виртуальный музей-библиотека Академии Наук Республики Татарстан Татарстанский ЦНТИ